Zen Tekenen

'Ik ben een stift in Gods hand'
Leo van Vegchel over de weg van Zen Zien Tekenen

tekst: Annerieke Goudappel

Beeldend kunstenaar Leo van Vegchel verliet de kunstwereld met een big bang. Nu begeleidt hij mensen op de weg van Zen Zien Tekenen.

Hij spreekt het liefst in metaforen. Poef… direct duidelijk waar hij het over heeft. Hij zit aan de tafel in zijn ruime atelier waar hij zijn leerlingen ontvangt die hier komen om Zen Zien Tekenen te beoefenen. Alleen zijn zij geen echte leerlingen en noemt Van Vegchel zichzelf geen leraar. 'Ik ben gids', zegt hij. 'Ik loop met ze mee op het pad, ik begeleid en bemoedig. Ze lopen op hun eigen benen en als zij vallen, dan val ik ook.'

Zen Zien Tekenen is geen zenschool, zegt hij, het is een intense oefenweg. Het Japanse do. 'Het is als een pelgrimstocht, waarop je de ene voet na de andere zet. Die stappen zet je hier en nu, niet gisteren of morgen. Ook bij Zen Zien Tekenen gaat het om directe actie in tijd en ruimte. Het is een oefening om tot de bron te komen, tot zuivering, tot eenwording, tot niet weten. In de training leg ik de nadruk op het volledig onbevangen waarnemen met alle zes zintuigen, in een soort mentale stilte. Het totale daar-zijn in Zen Zien Tekenen gaat aan alle kennis voorbij, aan gevoel voorbij, aan intuïtie voorbij.'

Doodlopend pad
Ooit ontsloeg hij zichzelf als beeldend kunstenaar. Midden jaren negentig van de vorige eeuw trok hij zijn kunstwerken en documentatie terug uit alle musea en galeries die werk van hem in huis hadden. Hij timmerde zijn proclamatie nog net niet op de deur. Kunst had in zijn ogen niets meer te maken met vervoering en mysterie, maar met gevestigde belangen en koele kunstkritiek. 'Vergelijk het met een lid van de kerk dat het inzicht krijgt dat het instituut waarvan hij deel uitmaakt zijn keel dichtknijpt, in de zoektocht naar het waarachtige. Dan kun je wat mij betreft twee dingen doen: revolteren of protesteren. In ieder geval moet je van die kliek afkomen zodat je weer vrij bent. Jarenlang had ik arrogant het pad van de kunst gevolgd: kijk mij eens, een autonoom en authentiek kunstenaar manifesteert zich. Een doodlopend pad. Ik kon ongelooflijk mooie kunstjes flikken, maar de kunstjes die werkelijk van betekenis waren, hadden niets met mij als “autonoom kunstenaar” te maken.'

Na zijn rigoreuze terugtrekking uit de kunstwereld, vond hij zichzelf op een dag terug aan de waterkant. Met een grote glimlach op zijn gezicht zat hij een gele iris te tekenen. 'Komt er een bevriende kunstenaar langsrijden, die bijna van zijn fietst valt onder de uitroep: “zit jij daar nou realistisch te tekenen?” Ik dacht: oh my god, dat is nu de benauwenis waar ik vanaf wilde.'

Zen als landkaart
Een vriendin nam hem mee naar een tentoonstelling met 'realistische tekeningen in aluminium wissellijsten, van die landschapjes en portretten.' Hij keek zijn vriendin aan: waar zijn we nu verzeild geraakt? 'Toen stond er opeens een klein vrouwtje naast me, met van die scherpe prikoogjes. Maria Adriaens. Ze maakte in een paar korte zinnen duidelijk wat hier aan de hand was. Het was alsof er een bliksem door m'n kop schoot. Zij had het over tekenen als verbinding met de werkelijkheid, ver weg van alle kunstkritiek. Ik zag mezelf weer zitten, “daar zit ik dan, die kunstenaar langs de waterkant”.’

Aanraking van het moment
Hij ging in training bij Maria Adriaens, die op haar buurt in training geweest was bij de Nederlandse tandarts en kunstenaar Frederick Franck, grondlegger van Zen Zien Tekenen.

'Frederick Franck zocht naar het collectieve mystieke bewustzijn, in christendom, jodendom, zen, aangewakkerd door de existentiële vragen die al sinds de oertijd door onze kop jagen: waar komen we vandaan en waar gaan we naartoe? Dat heeft hij tot focus kunnen brengen in het tekenen. Zen is in dit verhaal het kompas, de landkaart. Zen kun je daarom ook denigreren tot iets cognitiefs en bestuderen zoals je een landkaart bestudeert om een gebied te leren kennen. Maar als je zen gebruikt als duiding, dan zie je dat er maar één ultradunne lijn loopt op de landkaart. Dat is de weg die jij gaat, dat is jouw leven.’

Zien, echt zien, zegt hij, is de totale onbevangen aanwezigheid in het moment. 'De verbinding met het verrukte daar-zijn. Het spoor dat je achterlaat kun je later in je tekening terug zien, mits in dezelfde meditatieve sfeer als toen je tekende. Anders zie je alleen maar krabbels of een artistiek plaatje. Hoe kan Van Gogh zwartwit-tekeningen maken van een blauw irissenveld, die mij de rillingen over m'n lijf bezorgen? Dat komt door de notificatie die hij maakt zijn aanraking van dat moment laat navoelen. Dát is Zen Zien Tekenen.'

Tekenen is de actie in Zen Zien Tekenen. 'Ik kan in mijn diepste bewustzijn pelgrimeren, stil zittend op mijn stoel. Maar mijn tekenende hand geeft een totaal andere dimensie aan het moment waarin ik verkeer. Een van mijn dierbaarste metaforen is: "Ik ben een stift in Gods hand." Over wie die ‘God’ is spreek ik niet, want dat is een vreselijke definitie. Als ik mijn stift zuiver kan houden op die trilling, dan gaat daar gebeuren wat er gebeuren wil. Het dient zich dan aan. Op het moment dat ik begin te stuntelen met mijn woorden, zitten we dichtbij waar we het eigenlijk over hebben. Dicht bij het onbenoembare, voorbij taal en begrip. Op het laatst is er dan alleen nog maar do, do, do. Als je vraagt naar de bron vanwaar ik vertrek, dan zeg ik: de ultieme vrije bron van het niet-weten.'

Verschenen in Boeddha Magazine 79 winter 2014 pag. 60-61

'Geluk is een gewoonte'

Zenmeester Thich Nhat Hanh (85) bracht het fenomeen mindfulness naar het Westen. Vanuit zijn Franse kloostergemeenschap Plum Village laat hij mensen ervaren dat geluk maakbaar is. 'Ik probeer een eeuwenoude schat te ontsluiten.'

Thich Nhat Hanh
Starend in de vijver begint Thich Nhat Hanh (85) de dag. Naast hem zitten 'zijn' nonnen en monniken, allemaal met kaalgeschoren hoofd en gekleed in donkerbruine pij. De zon komt op over Plum Village, het boeddhistische klooster gelegen in een uithoek van de Franse Dordogne. Zoals de zenmeester, vredesactivist en Vietnamese monnik daar zit, op een doorkliefde boomstam, is hij de rust zelve.

Thich Nhat Hanh is de man die het begrip 'mindfulness' introduceerde in het Westen. Mindfulness betekent zoveel als bewust of aandachtig leven. Het begrip heeft in korte tijd een enorme vlucht genomen; massa's mensen zweren erbij, en vooral onder psychologen kent het grote populariteit. Nederland telt inmiddels meer dan vijftig sangha's, lokale meditatiegemeenschappen, geschoeid op de leest van Thich Nhat Hanh. De 2100 kaarten voor zijn lezing, eind augustus in het World Forum in Den Haag, waren in een mum van tijd uitverkocht.

Wat mindfulness echt inhoudt wordt pas duidelijk door te kijken naar hoe de zenmeester beweegt, spreekt en uit zijn ogen kijkt. Vloeiende armbewegingen, behoedzame stappen, doordachte zinnen: hij belichaamt het begrip.

Kort wijst hij naar de vijver; de allereerste lotusbloem van het jaar springt net open. Een 'heilige lotus', voor boeddhisten symbool voor zuiverheid. "Interview die maar", zegt Nhat Hanh, terwijl hij opstaat en wegloopt. "Die heeft je een hoop te vertellen."

Bijna slaat de vrees toe dat de monnik het meent. Een Amerikaanse journalist die voor een interview kwam troonde hij ooit mee op een wandelmeditatie - in volkomen stilte. Sowieso geeft Thich Nhat Hanh nauwelijks interviews, een van de laatsten die de eer had was Oprah Winfrey.

Zijn streven naar vrede ten tijde van de oorlog in Vietnam - hij zette er een grote vrijwilligersorganisatie voor jongeren op - kwam Nhat Hanh duur te staan: hij werd voor bijna veertig jaar verbannen. Martin Luther King, die hem voordroeg voor de Nobelprijs voor de vrede, noemde de zenmeester een 'apostel van vrede en geweldloosheid'.

Nu woont hij al tijden in Frankrijk, vlakbij zijn eigen kloostergemeenschap Plum Village, die hij dertig jaar geleden oprichtte. Er verblijven niet alleen monniken en nonnen, als leek kun je er ook retraites volgen. Canadezen, Brazilianen, Zuid-Koreanen, van over de hele wereld komen mensen naar Plum Village toe. De bewondering voor Thich Nhat Hanh neemt nog net geen vorm van verafgoding aan. Hij woont zelf niet tussen de gemeenschap - om niet voortdurend aangeklampt te worden. Geen overbodige luxe, blijkt wel. Als een Amerikaanse dame hoort dat ik hem zal spreken, vraagt ze me een briefje door te geven aan 'Thay' (meester), zoals zijn volgelingen hem liefkozend noemen. En een Canadese volgelinge gaat nog verder: zij wil dat ik hem haar zelf ontworpen medaillons laat signeren.

Het blijkt mee te vallen. De lotus hoeft niet in zijn eentje alles te vertellen. Thich Nhat Hanh wijst de weg naar zijn kamertje in Plum Village. Daar gaat hij op de grond zitten. Gewoontegetrouw in lotushouding, pal tegen de muur.

Wanneer ontdekte u dat 'mindfulness' u gelukkig maakt?

Thich Nhat Hanh reikt naar zijn kop thee. Minutenlang blijft het stil, voor hij zacht begint te spreken. "Het inzicht kwam langzaam, nadat ik het boeddhisme diep had bestudeerd. Op de goede wijze mindfulness beoefenen, ontdekte ik, brengt geluk. Ook in tijden van oorlog en destructie. Juist toen, in Vietnam. Ik werd overweldigd door wanhoop en zorgen, maar dankzij de oefeningen overleefde ik.

"Zo kon ik mensen helpen. Het 'geëngageerd boeddhisme', zoals ik het noem, is in de oorlog geboren. Mindfulness is ook: bewust zijn van wat er gaande is in de wereld. Weten dat mensen dood gaan door geweld of honger. Praktiseren doe je niet alleen in de tempel, maar ook daarbuiten. Na een bomaanslag kun je gewonden en wezen helpen. Boeddhisme kan overal in de maatschappij gepraktiseerd worden. Door politici, studenten, leraren. En zelfs door soldaten."

Soldaten?

"Ja, net zo goed door soldaten. Door mindfulness aan te wenden als je anderen helpt, houd je het langer vol. Het behoedt je voor wanhoop, woede en frustratie, en levert minder lijden op. Sterker, het lijden wordt opgeheven. Wie toch lijdt, past de oefeningen niet goed toe.

"Honger heb je nodig om met plezier iets te eten. Zo is geluk te herkennen tegen de achtergrond van lijden. Omdat ik de oorlog in Vietnam van dichtbij heb meegemaakt, koesterde ik het stoppen van het doden enorm. Je moet niet te bang zijn voor lijden. Je moet het kunnen aanraken om geluk beter te waarderen."

Wie geen lijden kent, kan dus niet echt gelukkig zijn?

"Overal ter wereld is genoeg lijden om gebruik van te maken. Het is onnodig om daarvoor naar een arm land te reizen. Vieze modder brengt een schitterende lotus tot bloei. Geluk hangt van jou af."

Geluk is maakbaar?

"Ja."

Heeft iemand die ongelukkig is dat dan aan zichzelf te wijten?

"Het probleem is, dat we geneigd zijn om geluk te zien als iets groots. Maar het is iets heel kleins. En het is meteen te produceren. Een paar stappen zetten in mindfulness kan ons lichaam binnen een paar seconden vervullen met geluk, vrede en kalmte. Geluk is een gewoonte, zoals tandenpoetsen. Rustig tandenpoetsen, niet gehaast. Een moeder kan het haar kind leren."

U heeft het boeddhisme vertaald naar westerse methode. Waarom is dat nodig?

"Ik doe dat niet zozeer speciaal voor het Westen, maar voor jongeren, de nieuwe generatie. Want vaak volgen mensen de oude teksten en oefeningen, maar zonder tot de essentie door te dringen. Eigenlijk heb ik een eeuwenoude schat geprobeerd te ontsluiten. De leer was gewoon niet simpel genoeg."

Kan iedereen 'mindful' zijn?

"Ja. Ook wie van nature niet zo aandachtig leeft, kan het met een beetje hulp toch één of twee momenten zijn. Bij de thee of het ontbijt. Desnoods kan een vriend je eraan herinneren. Dat is het fijne van een gemeenschap als Plum Village. Wanneer een ander langsloopt die vrede en energie uitstraalt, weet je weer dat jij daar ook toe in staat bent."

Mindfulness is mateloos populair, het is een heuse industrie geworden. Bent u niet bang dat mensen aan de haal gaan met uw ideeën?

"Begrippen als democratie of vrijheid worden ook verschillend uitgelegd. Natuurlijk is er veel onbegrip over mindfulness. Een groot misverstand is dat het een dogma is, iets theoretisch. Maar het is een vaardigheid. Praten over mindfulness zonder het toe te passen leidt nergens toe."

Maar er ligt bij wijze van spreken zelfs mindfulness badzeep in de schappen.

"Dat is prima, afhankelijk van hoe het gebruikt wordt. Als iemand na het lezen van het woord 'mindfulness' bewuster van zijn douche geniet, is het goed."

Een paar jaar geleden raadde een Nederlandse psychiater zijn cliënte aan te stoppen met haar medicijnen, en moedigde haar aan om naar Plum Village te gaan. Ze raakte in een diepe psychose na een meditatiesessie, en moest acuut opgenomen worden in het ziekenhuis. Wat doet u om dit soort situaties te voorkomen?

"De gemeenschap oefent een aantrekkingskracht uit op mensen met ernstige aandoeningen. Pas is er nog iemand op het dak geklommen. Van gasten die aandoeningen hebben, weten we dat meestal niet, omdat ze dat proberen te verbergen. We zijn geen psychiatrisch ziekenhuis. Als ze hier niet beter worden, ligt dat niet aan het programma.

"Mensen willen vaak te snel gaan. En bijvoorbeeld meteen stoppen met medicijnen. Maar zoiets moet langzaam afgebouwd worden. Misschien zei die Nederlandse psychiater wel: 'Je moet niet rekenen op medicijnen alleen'. Die cliënte wilde het zelf graag horen, denk ik. En hier trof ze niet de juiste broeder of zuster die haar kon helpen. Maar dat laatste kan niet de enige reden geweest zijn dat ze in het ziekenhuis belandde."

Zelf vertelde u over een vrouw die aan kanker leed, opgegeven was door de artsen, en nog maar drie maanden te leven had. Na haar verblijf hier, beweerde u, kon men plots geen tumor meer vinden, en leefde de vrouw nog 19 jaar. 'Mindfulness kan wonderen verrichten', zei u. Gelooft u echt dat deze vrouw beter is geworden door mindfulness?

"Dat weet ik niet precies. Maar het was duidelijk dat ze haar situatie accepteerde, ook de naderende dood, en probeerde te genieten van iedere minuut die ze nog had. Ze wijdde zichzelf honderd procent aan het heden: dat is mindfulness. Wanneer je alles loslaat, heeft je lichaam de capaciteit te herstellen."

Vindt u het niet gevaarlijk om te suggereren dat mensen hier kunnen genezen van dodelijke ziekten?

"Het is gewoon een verhaal, niet bedoeld om iemand over te halen. Er kan een wonder gebeuren als je je lichaam toestaat volkomen te ontspannen. Dat betekent niet dat we aanraden te stoppen met doktersbezoek of medicijnen. We hebben die vrouw zelfs gedwongen naar de dokter te gaan. Het blijft een wonder."

U bent nu 85 jaar. Wat wilt u nog doen?

Bij wijze van antwoord geeft de zenleraar een stomp tegen zijn bovenbeen, en verheft even zijn stem. "Zoals ik het zie, ben ik niet dit lichaam." Hij wijst naar de monniken en nonnen die tijdens het interview niet van zijn zijde zijn geweken. "Ik zie mijzelf in hem, en in haar. Ik zal nog lang voortbestaan. We zijn een rivier, geen druppels water, geen individuen. Wat we willen doen, doen we iedere dag. Er is niets anders waar we op hopen. Jonge mensen blijven komen. De rivier stroomt en groeit, en dat is prachtig. We zien bezoekers hier samen lachen en zich met elkaar verzoenen. Ons geluk is gemaakt van het geluk van anderen. Zo voelen wij het allemaal."

Thich Nhat Hanh schuifelt weg. "Vergeet je de lotus niet? Echt, die heeft je een hoop te vertellen."

Bron: Trouw.nl

Wat is meditatie écht..?

Meditatie is een van de grootste cadeaus die je jezelf in je leven kan geven, stelt Ghislaine Engelhardt-Werner van Boeddhistische organisatie Rigpa. Wetenschappelijk onderzoek heeft namelijk aangetoond dat het je gelukkiger maakt. Het versterkt je concentratievermogen en het helpt bij somberheid of angst. Ook je immuunsysteem heeft er baat bij en het draagt bij aan het verlagen van een hoge bloeddruk. Maar hoe werkt meditatie eigenlijk?

Op een dieper niveau is meditatie een proces waarbij je je eigen geest leert kennen. Het is een manier om je geest te leren begrijpen en om ermee te leren werken, zodat je ontdekt hoe je het enorme potentieel dat je hebt daadwerkelijk kunt benutten. Meditatie heeft niets te maken met het bereiken van een staat waarin je alles blokkeert en helemaal nergens meer aan denkt. Het gaat ook niet over het bereiken van een uitzinnige staat van vrede of openheid en het gaat er ook niet om je tegen je gedachten en emoties te verzetten, zodat ze helemaal verdwijnen.

De daadwerkelijke beoefening van meditatie is echt heel simpel. Alles wat je moet doen is rechtop zitten, op een comfortabele en relaxte manier. Je laat je ogen open en laat je blik op een natuurlijke en relaxte manier rusten. Dan ontspan je je geest. Je staat je geest toe te laten zijn zoals die is. Op een open, ruime, kalme en tegelijkertijd volkomen aanwezige manier. Je laat simpelweg je gedachten en emoties, of wat er ook maar opkomt, komen en gaan. Zonder naar iets te grijpen, aan iets te hechten of aan iets vast te houden. Laat los, ontspan en verblijf in het zuivere gewaarzijn van het huidige moment. Als we zo onze geest toestaan tot rust te laten komen, in zijn eigen natuurlijke vrede, ontdekken we een diepe stilte die altijd bij ons is. Op dát moment ontdekken we het echte doel van meditatie: onszelf introduceren in het onveranderlijke zuivere gewaarzijn, dat aan alle ervaringen in ons leven ten grondslag ligt. Door het beoefenen van meditatie worden we steeds vertrouwder met deze vorm van gewaarzijn en daarmee ook met de verschillende aspecten van ons leven. Dat is wat meditatie écht is.

Eenvoudig in praktijk brengen
Via de site www.whatmeditationreallyis.com kun je eenvoudig thuis op je eigen tempo een 10-stappen introductie in meditatie volgen. De cursus, waarbij je meditatie daadwerkelijk in de praktijk brengt, is gratis en je hoeft je niet in te schrijven. Middels korte filmpjes ontvang je tevens adviezen en aanwijzingen van grote meditatiemeesters. Ook kun je middels een blog en een forum vragen stellen en of je ervaringen delen.

Wat meditatie écht is is ontwikkeld door de wereldberoemde meditatieleraar Sogyal Rinpoche, met als doel meditatie voor iedereen mogelijk en toegankelijk te maken, zodat iedereen hier zijn of haar voordeel mee kan doen. Sigpa organiseert van 3 t/m 6 mei een retraite met Rinpoche. Meer informatie: www.rigpa.nl

Bevrijd jezelf van angsten en oude gewoonten

'Een fijn, toegankelijk en praktisch boekje'.

Wanneer het leven plotseling tegenzit, zijn we geneigd onze frustratie af te reageren op onszelf of anderen. We lijden en blokkeren. Niet nodig, zegt Chödrön.

Zij maakt helder wat we doen bij onverwachte, kleine teleurstellingen, moeilijkheden of pijn. Iemand heeft bijvoorbeeld kritiek op je werk, op hoe je eruitziet, of op je kind. Je reactie: iets in jou krimpt ineen, sluit zich. Boeddhisten noemen dit verschijnsel 'shenpa'.

Om onze pijn te verzachten worden we gewoonlijk boos en gaan we tekeer; we grijpen naar sigaretten of drank. Het lucht misschien even op, maar het lost het lijden niet op. Chödrön introduceert een nieuwe manier om op shenpa te reageren. Stop even en open je hart, zegt zij, en ga op zoek naar moed en compassie om door te gaan. Het zal een bevrijdende werking hebben. De warme en bemoedigende toon van Chödrön zal je helpen dit alternatief in praktijk te brengen.

Pema Chödrön is een Amerikaanse boeddhistische non en een vooraanstaand leerling van Chögyam Trunpa en Sakyong Mipham. Ze geeft les aan de Gampo Abdij in Nova Scotia. Ze geeft veel lezingen en meditatiecursussen. In Europa is ze vooral bekend als auteur van o.a. 'Als je wereld instort' (2008).

De auteur, een boeddhistische non, legt uit hoe je om kunt gaan met 'shenpa'. Dat is een boeddhistische term voor het gevoel dat men krijgt als er iets gebeurt waardoor we teleurgesteld, boos, angstig, geirriteerd of gekwetst worden. Shenpa blijkt een ervaring te zijn die men juist kan gebruiken om deze op te nemen in zichzelf en te transformeren. Tal van tips staan in het boek. Ze worden genoemd aan de hand van voorbeelden van de auteur zelf en de antwoorden die zij van haar boeddhistische leermeesters kreeg.

De tips komen neer op: pauze nemen, doorleven van het gevoel, accepteren van het zelf met dat gevoel en afstand nemen. Helder worden, begrip krijgen en liefdevol reageren naar zichzelf is daarvan het eerste gevolg. Daarna volgen bijna automatisch begrip en liefde voor anderen, ook in situaties die eerder heftige reacties met zich meebrachten.

Achterin een lijstje van aanbevolen literatuur, adressen en verwijzingen naar websites.
Een fijn, toegankelijk en praktisch boekje.

Meer Mindfulness

terug naar de boeddhistische bron

Meer mindfulness is het vervolg op het eerder bij Ankh-Hermes verschenen Ankertje Mindfulness, aandacht voor nu. Waar Mindfulness, aandacht voor nu stil staat bij de basisprincipes van mindfulness, gaat dit boek verder. Zo wordt dieper ingegaan op de oorspronkelijke rol van mindfulness in het boeddhisme. Mindfulness vormde in feite een antwoord op de eerste boeddhistische waarheid: leven is lijden.

Daarnaast is er aandacht voor andere boeddhistische aspecten die bij mindfulness een rol spelen zoals mindfulness vanuit het hart. Moreel gedrag en een rustige geest kunnen elkaar immers versterken. Ook is er aandacht voor mindfulness in actie. We kunnen immers niet altijd op ons meditatiekussen blijven zitten. Hoe geef je in het dagelijks leven vorm aan mindfulness?

Lees meer over de boeddhistische kant van mindfulness: het zien van de werkelijkheid zoals ze is, mindfulness vanuit het hart en mindfulness in actie

Dit handzame boekje is het vervolg op 'Mindfulness, aandacht voor nu*' van dezelfde auteur, dat de basisprincipes van mindfulness uitgebreid bespreekt. Dit vervolg gaat dieper in op de rol die mindfulness van oorsprong speelt binnen het boeddhisme. Op een nuchtere en aansprekende manier gaat de auteur in op de oorspronkelijke beoefening van mindfulness en de mogelijkheden hiervan.

Het boek bevat veel oefeningen en is zeer geschikt voor wie er meer over wil weten en graag praktische informatie ontvangt waarmee je direct aan de slag kunt. Ook mensen die al het nodige weten over mindfulness en het boeddhisme, zullen dit boekje als een heldere en prettig leesbare samenvatting beschouwen.

Bij aanvang vertelt de auteur nog eens wat mindfulness precies is. Hierna volgen twee delen, die theorie en praktijk zeer aantrekkelijk combineren. Tot slot is een er bijlage toegevoegd, waarin oefeningen en extra meditaties aan bod komen. De auteur heeft een zenopleiding gevolgd, werkt als personal coach en geeft les in meditatie, mindfulness en oosterse en westerse filosofie. Met noten. Verzorgde pocket met ruime bladspiegel. Normale druk.